dr Krystyna Krzekotowska


Stanowisko uczestników Konferencji na temat:

"Mieszkalnictwo jako koło zamachowe gospodarki,
a Fundusze Europejskie"

27.06.2006r. Sala Kolumnowa Sejmu RP - Apel do Rządu RP 1





Europejski wymiar budownictwa mieszkaniowego


          Jednym z ważnych wątków poruszonych na Konferencji był europejski wymiar budownictwa mieszkaniowego, jako że na początku XXI wieku rozwój i budowa miast to zadania mające wymiar europejski. Słusznie więc w znacznie większym niż dotąd zakresie fundusze strukturalne Unii Europejskiej mają służyć mieszkalnictwu. Co powinno być uwzględnione w Operacyjnych Programach Funduszy Strukturalnych na lata 2007- 2013.
Celowym jest zwłaszcza aktywny udział Polski w przygotowywanym spotkaniu Ministrów Budownictwa państw członkowskich Unii Europejskiej, które ma - jak podkreślił dr Engelbert Lutke Daldrup - Sekretarz Stanu Niemieckiego Ministerstwa Budownictwa - uchwalić Europejską Kartę Rozwoju Miast, by   minimum 10% Funduszy Europejskich przeznaczać na cele związane z rozwojem miast i mieszkalnictwem. Oznacza to, że konieczne są więc nowe regulacje odnoszące się do Funduszy Strukturalnych.
Rozwój miast jest częścią Strategii Lizbońskiej, ponieważ miasta mają być motorem innowacyjności, wzrostu gospodarczego i stwarzania miejsc pracy. One są elementem przeciwdziałania społecznym napięciom,  eliminowania nierówności socjalnej oraz  społecznej integracji. Właściwe i intensywne zwalczanie socjalnego wykluczenia w miastach, jest  istotnym sensem europejskiego systemu wartości. Istotą  przyszłego rozwoju miast  i strategii budownictwa miejskiego jest zatem wzmocnienie lokalnej gospodarki i poprawa  polityki na rynku pracy, jak również  aktywna polityka  kształceniowa. Konieczne  jest zatem wykraczające poza resortowy zakres działania, powiązanie wszystkich tych inicjatyw.
          Z powyższych względów programy wspierające  rozwój miast i budownictwo miejskie stanowią i powinny stanowić istotny instrument polskiego Rządu, a wspieranie budownictwa pozostać - mimo procesów decentralizacyjnych - ogólnym zadaniem państwa.


Ta zasadnicza pozytywna zmiana w podejściu do wykorzystywania środków UE na rozwój mieszkalnictwa nastąpiła w końcu 2005 r. "w dużej części na skutek zdecydowanego stanowiska negocjacyjnego Polski podczas szczytu w dniach 15 i16 grudnia". Wtedy "zaakceptowano możliwości współfinansowania w okresie 2007-2013 projektów z zakresu mieszkalnictwa ze środków ERDF".2


Uczestnicy Konferencji uznali, że włączenie się do inicjatyw europejskich może być dla Polski niepowtarzalną szansą dla stworzenia korzystnych dla Polski i Polaków rozwiązań, które mogą być wspierane przez Fundusze Europejskie. Znacznie zwiększone rozmiary Funduszy Europejskich mogą i powinny wspierać program rozwoju budownictwa mieszkaniowego, który z kolei powinien sprzyjać ich pełnemu wykorzystaniu.


Potrzeba uchwalenia Programu Mieszkaniowego


          Zważywszy, że uwarunkowania związane z funduszami europejskimi na mieszkalnictwo, a także z uwagi na kryzys budownictwa mieszkaniowego w Polsce, uczestnicy Konferencji uznali, że istnieje niekwestionowana zatem potrzeba zasadniczego zwiększenia budownictwa mieszkaniowego oraz zwiększenia nakładów na remonty i rewitalizację istniejącego zasobu mieszkaniowego, poprzez podjęcie wielokierunkowych, ale wzajemnie wspierających się działań.3
Działania te powinny być ukierunkowane przez Program Mieszkaniowy.
  • Założenia i prace nad Programem Mieszkaniowym powinny być przedmiotem szerokiej konsultacji społecznej oraz interdyscyplinarnych prac eksperckich.
  • Program Mieszkaniowy na lata 2007-2013 przyjęty mocą uchwały Sejmu powinien być zsynchronizowany z Narodowym Planem Rozwoju oraz rozwiązaniami dotyczącymi finansowania mieszkalnictwa z Funduszy Europejskich.

    Program Mieszkaniowy powinien obejmować w szczególności:

    1.Wskazanie źródeł finansowania mieszkalnictwa (fundusze unijne, fundusze budżetu państwa, środki finansowe gmin i zakładów pracy, środki własne ludności, kredyty mieszkaniowe, fundusze prywatnych inwestorów).
    2. Zasady stabilnej polityki podatkowej, w tym:
    a) utrzymanie 7% stawki VAT,
    b) przywrócenie bezpodstawnie zlikwidowanych ulg podatkowych, związanych z budowaniem i remontowaniem mieszkań.
    3. Określenie standardów budownictwa mieszkaniowego, wspomaganego ze środków społecznych oraz zasad finansowego wsparcia rodzin w nabywaniu mieszkań i utrzymywaniu mieszkań.
    4. Określenie zasad wspierania budownictwa specjalistycznego (dla osób starszych i niepełnosprawnych) w sposób zapobiegający ich społecznemu wykluczeniu.
    5. Wskazanie instrumentów wspierania rewitalizacji osiedli mieszkaniowych oraz wspierania przedsięwzięć termomodernizacyjnych, a także określenie standardów energetyczne, korespondujących z dyrektywą Unii Europejskiej.
    6. Precyzyjne wymienienie zadań gmin w zakresie gospodarowania mieszkaniowym zasobem gmin oraz zaspakajania potrzeb mieszkaniowych mieszkańców, aby także Środki Europejskiego Funduszu Socjalnego mogły służyć wsparciu gminnych strategii mieszkaniowych.
    7. Zapewnienie gminom mechanizmów gromadzenia funduszy na budownictwo mieszkaniowe i elastycznych rozwiązań w zakresie ich wydatkowania.
    8. Równoprawne i wolne od dyskryminacji traktowania zróżnicowanych form prawnych korzystania z mieszkań (własności, spółdzielczych praw do lokali oraz najmu). Spółdzielczość mieszkaniowa i prywatne budownictwo komercyjne ( na sprzedaż i wynajem) są i pozostaną formę pożądaną, rozwijającą przedsiębiorczość, zwiększającą zatrudnienie i aktywizującą inne dziedziny produkcji.
    9. Stworzenie warunków do poprawy ustawodawstwa (stworzenia Kodeksu Mieszkaniowego stabilizującego i harmonizującego rozwiązania prawne, w tym poprawa sytuacji w zakresie ochrony lokatorów, która nie jest dostosowana do standardów europejskich).
    10. Zapewnienie poprawy praktyki stosowania prawa (uproszczenie procedur, powołanie Sądów Mieszkaniowych oraz Europejskiej Akademii Prawa).

    Działania, jakie należy podjąć pilnie


              Oprócz wskazanych wyżej działań systemowych uczestnicy Konferencji uznali, że konieczne jest niezwłoczne podjęcie niektórych działań doraźnych w celu poprawy stanu budownictwa mieszkaniowego. I tak konieczne jest:

    1. Znowelizowanie ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Konstrukcja obecnej ustawy zezwalającej jedynie na zabudowę terenów, dla których uchwalono plany lub na uzupełnienie istniejącej zabudowy, wyklucza zabudowę terenów przewidzianych pod zabudowę w "Studium uwarunkowań przestrzennego zagospodarowania gminy". Ten stan powoduje niedostatek terenów nadających się do zabudowy, co wywołuje wzrost cen gruntów, a tym samym ceny mieszkań. Ten niebezpieczny trend należy odwrócić.

              Do czasu uchwalenia nowych planów, należałoby dopuścić, by decyzje o warunkach zabudowy były wydawane w oparciu o "Studia", które posiada większość gmin. Tylko taka zmiana umożliwi zwielokrotnienie podaży gruntów pod inwestycje i zahamuje wzrost cen mieszkań. Żadne inne zmiany ustawy nie przyniosą spodziewanych rezultatów.

    2. Zdefiniowanie polityki społecznej wobec mieszkalnictwa, zakładającej utrzymanie 7% stawki VAT. Unia Europejska daje polskiemu rządowi "wolną rękę" w kwestii utrzymania obniżonej stawki VAT. Należy więc przyspieszyć prace nad projektem ustawy w tym zakresie, gdyż ich opóźnianie prowadzi do wzrostu popytu na mieszkania (by "zdążyć przed VAT-em"), a tym samym do wzrostu cen mieszkań.
    3. Znowelizowanie prawa budowlanego, w celu obniżenia kosztów przygotowania i prowadzenia inwestycji, skrócenia i uproszczenia procedur postępowania administracyjnego w sprawach o wydanie pozwolenia na budowę. Prawo budowlane należy też dostosować do aktualnego stanu wiedzy technicznej.
    4. Znowelizowanie ustawy o ochronie praw lokatorów oraz ustawy o dodatkach mieszkaniowych - zwiększenie zakresu ochrony lokatorów stosownie do standardów europejskich, jednak nie kosztem właścicieli mieszkań, lecz solidarnego obciążenia wszystkich podatników ( w szczególności zwiększenie dodatków mieszkaniowych).
    5. Zmiana przepisów regulujących status mieszkań zakładowych oraz naprawienie krzywd wyrządzonych najemcom tych mieszkań w procesie prywatyzacji.
    6. Podjęcie prac nad Kodeksem Mieszkaniowym stabilizującym i harmonizującym tę ważną dla ochrony rodziny i praw człowieka dziedzinę stosunków społecznych - powołanie w tym celu odpowiedniej komisji.4
    7. Podjęcie działań w celu ułatwienia dostępności do środków unijnych przeznaczonych na budownictwo poprzez m.in. uproszczenie procedur, rozszerzenie zakresu podmiotów mogących występować z wnioskami o te środki o spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, prowadzenie przez Ministerstwo Budownictwa operacji pilotażowych prowadzących monitoring realizowanych projektów w tym zakresie oraz instruktaż i doradztwo.
    8. Zaniechanie destabilizacji podstaw prawnych funkcjonowania spółdzielni mieszkaniowych, aby poprzez częste zmiany prawa spółdzielczego i konieczność stałego zmieniania statutów nie destabilizować sytuacji gospodarczej spółdzielni, które mogą i powinny stać się liczącym się partnerem realizacji nowego programu mieszkaniowego (uznano za celowe wykorzystanie doświadczeń niemieckich, które pozwoliły na to, że dawne spółdzielnie NRD-owskie w pełni wtopiły się w społeczną gospodarkę rynkową).5
    9. Utworzenie w Polsce - wzorem innych państw, nie tylko UE, ale także np. Kanady - sądów mieszkaniowych uznano za dobrą formę skrócenia nadmiernie wydłużonych procesów i poprawy jakości orzecznictwa. Sądy takie zajmowałyby się jedynie sporami związanymi z mieszkalnictwem, a orzeczenia wydawaliby wyspecjalizowani sędziowie, co przyczyniłoby się do poprawy sposobu stosowania prawa w tych szczególnie ważnych dla jednostki i rodziny sprawach.
    10. Za ważny instrument zwalczanie słabości wymiaru sprawiedliwości i odciążenia sędziów uznano doskonalenie zawodowe przedstawicieli wszystkich zawodów szeroko pojętego wymiaru sprawiedliwości, w szczególności przez powołanie w Warszawie Europejskiej Akademii Prawa, analogicznej do tej, która działa w Trier. Uznano, że potrzebna jest taka instytucja również w europejskich państwach wschodnich i to właśnie w Warszawie, zważywszy na to, że Polska jest największym nowym państwem członkowskim. W nowych państwach członkowskich istnieje ogromne zapotrzebowanie w pozyskiwaniu wiedzy o prawie europejskim i wymiany doświadczeń ponadgranicznej. Akademia ta powinna umożliwiać prawnikom pogłębianie wiedzy o prawie europejskim i jego ratio legis oraz ułatwiać stosowanie tych przepisów w praktyce. Sędziowie, prokuratorzy, adwokaci, radcowie prawni, notariusze, prawnicy zatrudnieni w instytucjach państwowych, samorządowych i gospodarczych powinni mieć możliwość zapoznania się we wspomnianej Akademii z wszystkimi możliwymi aspektami prawa europejskiego, w szczególności poprzez możliwość uczestniczenia w Konferencjach i seminariach, publikacje i wymianę doświadczeń, a także kontakty z instytucjami stosującymi prawo w Brukseli, Luksemburgu lub Strasburgu. Zebrani na Konferencji odnieśli się z zainteresowaniem i zrozumieniem dla potrzeby funkcjonowania Europejskiej Akademii w Warszawie, jako wyjścia naprzeciw potrzebom kształceniowym wszystkich osób stosujących prawo w Europie Środkowej i Wschodniej, a także jako wyraz zapewnienia równego traktowania i równych szans rozwojowych wszystkim państwom członkowskim Unii Europejskiej.6 Apel w tej sprawie uczestnicy Konferencji kierują także do Ministra Sprawiedliwości.


    1 Konferencja zorganizowana została przez Stowarzyszenie Obywatelskich Inicjatyw przy współpracy z Centrum Edukacyjnym "Jurysta", Polsko-Niemieckim Stowarzyszeniem Prawników, Spółką Konsultacyjno-Oświatową "EDUKACJA", Okręgową Izbą Radców Prawnych w Warszawie, Unią Spółdzielców Mieszkaniowych, Niemiecko-Polskim Stowarzyszeniem Mieszkalnictwa, Rozwoju Miast i Ekologii, Kongresem Budownictwa, oraz Polskim Związkiem Firm Deweloperskich w dniu 27.06.2006 r. w Sali Kolumnowej Sejmu RP, pod patronatem naukowym Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. R. Łazarskiego Po otwarciu konferencji przez Pana Posła Artura Zawiszę (Sejmowa Komisja Gospodarki), dr Krystynę Krzekotowską ( Stowarzyszenie Obywatelskich Inicjatyw i dr Irenę Kleniewską ( Centrum Edukacyjne "JURYSTA"), wprowadzeniem do debaty przybyłych z całej Polski około 300 naukowców i praktyków oraz polityków, były referaty:
    - Pana Piotra Stycznia, Sekretarza Stanu w Ministerstwie Budownictwa (Nowy program budownictwa mieszkaniowego),
    - Pana Jerzego Kwiecińskiego, Sekretarza Stanu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego (Wspieranie mieszkalnictwa z Funduszy Europejskich),
    - dr Horsta Riese, Wykładowcy na Uniwersytecie w Berlinie i Prezydenta Niemiecko-Polskiego Stowarzyszenia Mieszkalnictwa, Rozwoju Miast i Ekologii Pana dr Horsta Riese (Mieszkalnictwo komunalne i spółdzielczość mieszkaniowa w Niemczech i w innych państwach Unii Europejskiej),
    - dr Ireny Kleniewskiej, wykładowcy Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. R. Łazarskiego i Prezesa Centrum Edukacyjnego JURYSTA oraz Jerzego Krzekotowskiego Radcy Prawnego i Wiceprezydenta Niemiecko-Polskiego Stowarzyszenia Mieszkalnictwa, Rozwoju Miast i Ekologii (Czy potrzebny jest Kodeks mieszkaniowy - dokonane i projektowane zmiany prawa spółdzielczego, ustawy o ochronie praw lokatorów oraz ustawy o własności lokali),
    - dr Krystyny Krzekotowskiej, Kierownika Studium Podyplomowego Zarządzania i Pośrednictwa w Obrocie Nieruchomościami Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego (Sądy Mieszkaniowe i Europejska Akademia Prawa).
    2 Por. Artur Zawisza: Wypowiedź dla Radia dla Ciebie podczas Konferencji w dniu 27.06.2006 r. , w której zostało podkreślone, iż "( ...) konieczna jest nowelizacja zasad dot. planowania przestrzennego, w celu usunięcia barier w inwestowaniu w mieszkalnictwo, Z kolei ustawa "vatowska" musi zdefiniowac pojęcie budownictwa społecznego, ktore w naszych warunkach stanowiłoby absolutną większość budownictwa mieszkaniowego. Uchwalenie przez Sejm ustawy o dopłatach  do kredytów mieszkaniowych będzie zasadniczym zastrzykiem finansowym dla tych wszystkich rodzin, które zdecydowaly sie zaciągnąć kredyty". Por. Piotr Styczeń - Sekretarz Stanu w Ministerstwie Budownictwa: Referaty na konferencji Stowarzyszenia Obywatelskich Inicjatyw na temat: "Udział Gmin i Spółdzielni Mieszkaniowych w realizacji nowego programu mieszkaniowego" w dniu 31 marca 2006 r., M i P 2006 r. nr 5-6 str. 2 oraz na Konferencji w dniu 27.06.2006 r. na temat: "Mieszkalnictwo, jako koło zamachowe gospodarki a Fundusze Europejskie". dr Engelbert Lutke Daldrup - Sekretarz Stanu Niemieckiego Ministerstwa Budownictwa, MiP 2006 r. nr 7-8, dr Horst Riese: Referat wygłoszony na polsko-niemieckiej konferencji naukowej - zorganizowanej w dniu 19 maja 2006 r. w WSHiP im. R. Łazarskiego z inicjatywy Stowarzyszenia Obywatelskich Inicjatyw oraz Centrum Edukacyjnego "JURYSTA" na zakończenie obchodów Polsko-Niemieckiego Roku 2005/2006. Por. też Inicjatywy Obywateli i zawarte tam informacje dot. cyklu Konferencji poświęconych Funduszom Europejskim, por. też Roman. Nowicki, Przewodniczący Kongresu Budownictwa Polskiego: Doniesienie dot. kas mieszkaniowych na konferencji w dniu 27.06.2006 r. na temat: "Mieszkalnictwo, jako koło zamachowe gospodarki a Fundusze Europejskie" oraz Jerzy Kwieciński Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego.
    3 W Polsce buduje się zaledwie 3 mieszkania na 1000 mieszkańców, a więc mamy wskaźnik najgorszy w Unii Europejskiej, a deficyt mieszkaniowy sięga ok. 1,7 mln mieszkań, a nadto prawie 10 milionów Polaków mieszka w zasobie mieszkaniowym nie odpowiadającym standardom - sprawa stworzenia i zrealizowania programu mieszkaniowego spotkała się z jednoznacznym poparciem w debacie na Konferencji. Przypomniano, że w 2005 r. oddano do użytkowania 114 060 mieszkań, tj. o 5 943 więcej niż w 2004 r. (co stanowi 5,5% wzrost). Wzrosła liczba mieszkań oddanych do użytkowania w budownictwie przeznaczonym na sprzedaż lub wynajem (o 8 825 mieszkań) oraz komunalnym (o 1 784 mieszkania). Mniej mieszkań oddano do użytkowania w budownictwie społecznym czynszowym (o 1 785 mieszkań), indywidualnym (o 1 582 mieszkania), spółdzielczym (o 1 221 mieszkań) oraz zakładowym (o 78 mieszkań). Zmniejszeniu uległ udział budownictwa indywidualnego (o 4,5% ), społecznego czynszowego (o 2,0% ), spółdzielczego (o 1,5% ) i zakładowego (o 0,1% ). Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania oddanego do użytkowania w 2005 r. wyniosła 105,3 m2 i była mniejsza o 2,2 m2 w stosunku do 2004 r. W budownictwie indywidualnym wyniosła ona 142,5 m2 a w budownictwie spółdzielczym 56,4 m2 (odpowiednio o 2,0 m2 więcej i o 1,9 m2 mniej niż w 2004 r.).
    4 Por. propozycje uczestników Konferencji Stowarzyszenia Obywatelskich Inicjatyw, MiP 2006 r. nr 4-6 oraz 7-8, Polskiego Związku Firm Deweloperskich oraz Stowarzyszenia Budowniczych Domów i Mieszkań (Stowarzyszenie Budowniczych Domów i Mieszkań proponuje też, by środki transferowane przez Polaków na budownictwo mieszkaniowe z każdego kraju na cele zakupu mieszkania, działki, materiałów budowlanych i budowę domu były zwalniane od podwójnego opodatkowania. W odniesieniu do mieszkań komunalnych Stowarzyszenie to proponuje, by - tak jak w Irlandii i Anglii - wprowadzić możliwość częściowego wykupu mieszkania, a po spłacie należności za pierwszą część - możliwość nabycia pozostałej części).
    5 Dr Hrost Riese Prezes Stowarzyszenia Wspierania Spółdzielczości przypomniał, że także politycy niemieccy przez pewien okres czasu mieli dylemat, co zrobić ze spółdzielniami NRD-owskimi. Jednak zamieszanie w tej sprawie trwało tylko około pół roku, po czym nastąpiła pomoc w przystosowaniu statutów do wymagań statutowych odpowiadających standardom europejskim i jakakolwiek dalsza zmiana statutów nie była konieczna. W podobnej sytuacji znajdują się polscy politycy , jednak trwa to zbyt długo i odbija się niekorzystnie na rozwijaniu inicjatyw gospodarczych. Nikt bowiem nie zainwestuje w struktury, jeżeli podważana jest ich racja bytu. W Unii Europejskiej spółdzielnie są dobrą formą realizowania projektów rewitalizacyjnych z udziałem funduszy unijnych. Ich istotą jest bowiem włączenie do aktywności mieszkańców, a z tym problemem formy spółdzielcze radzą sobie relatywnie najlepiej.
    6 Por. Siegfried Willutzki, Prezes Niemieckiego Stowarzyszenia Sądów: Sądownictwo a Konstytucja Europejska, Krystyna Krzekotowska, Prof. Eugeniusz Piontek, Inicjatywy Obywateli nr 4, dr Wolfgang Heuser, Dyrektor Europejskiej Akademii Prawa w Trier oraz adw. Stefan Hambura: Prawo mieszkaniowe a organizacja wymiaru sprawiedliwości, Inicjatywy Obywateli, nr 1-2 z 2006 r.