Decyzja o ewentualnym wsparciu mieszkalnictwa w ramach ROP będzie należała do kompetencji władz samorządowych w oparciu o Strategię Rozwoju Województwa oraz inne tzw. strategiczne dokumenty.
Potrzebne są zatem na tym etapie oceny projektów i propozycje odpowiednich rozwiązań ze strony potencjalnych beneficjentów i wykonawców programów skierowanych na mieszkalnictwo, co było celem Konferencji, z udziałem międzynarodowych ekspertów ds. Funduszy Europejskich, w tym Prezesa Wspierania Spółdzielczości oraz Wiceprezesa Niemiecko-Polskiego Stowarzyszenia Mieszkalnictwa, Rozwoju Miast i Ekologii dr Horsta Riese z Berlina.

Stowarzyszenie Obywatelskich Inicjatyw wraz z innymi organizacjami pozarządowymi stworzyło w ten sposób dla polityków i specjalistów, naukowców i praktyków - zgodnie ze standardami europejskimi - forum dyskusyjne, będące płaszczyzną formułowania zarówno konstruktywnie krytycznych ocen na etapie projektowania, jak i wzmacniania społecznego zrozumienia i wsparcia dla przyjmowanych rozwiązań.
Dobrym punktem wyjścia do debaty była prezentacja Stanisław Kudronia z Departamentu Strategii i Rozwoju Mieszkalnictwa Ministerstwo Budownictwa na temat MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTYWANIA PROGRAMÓW WSPARCIA PRZY REALIZACJI PROJEKTÓW WPÓŁFINANSOWANYCH ZE ŚRODKÓW EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU REGIONALNEGO W OKRESIE 2007-2013

Poinformował o otwarciu możliwości wykorzystania środków na mieszkalnictwo, dzięki konsekwentnemu stanowisku Polski i części nowych krajów członkowskich oraz o ustaleniach dotyczących pojawiających się po raz pierwszy możliwości finansowania określonych inwestycji mieszkaniowych (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego). Mają to być inwestycje stanowiące element kompleksowych działań odnowy i rewitalizacji miast.

Prezentując katalog tych inwestycji, St. Kudroń wymienił zamknięty katalog tzw. inwestycji kwalifikowalnych, a mianowicie inwestycje mieszkaniowe dotyczące:
a) budynków mieszkaniowych wielorodzinnych,
b) budynków będących własnością publiczną lub podmiotów non-profit, o ile te ostatnie używane będą na cele mieszkaniowe dla gospodarstw domowych o niskich dochodach lub innych osób wymagających z uwagi na ich sytuację i potrzeby specjalnego wsparcia.
Możliwości wsparcia obejmują:
a) renowacje części wspólnych budynków w tym m.in. remonty głównych strukturalnych części budynków, dachów, fasad, korytarzy, wejść, szeroko rozumianej technicznej instalacji budynków,
b) w ramach remontów inwestycje termomodernizacyjne,
c) adaptacje budynków na cele mieszkalne dotyczące tworzenia zasobu mieszkań socjalnych (inicjatywa Polski, która spotkała się z akceptacją Komisji Europejskiej).


Ożywioną dyskusję wywołały informacje dotyczące obowiązującej i planowanej polityki mieszkaniowej. Prezentując instrumenty obowiązujące, referent przypomniał takie instrumenty jak:
1) program społecznego budownictwa czynszowego ze środków Krajowego Funduszu Mieszkaniowego,
2) preferencyjne kredyty dla gmin na inwestycje związane z infrastrukturą towarzysząca budownictwu mieszkaniowemu (Krajowy Fundusz Mieszkaniowy),
3) program wsparcia inwestycji termomodernizacyjnych,
4) instrumenty podatkowe (preferencyjna stawka VAT do 2007, zwrot inwestorski, ulga odsetkowa w PIT),
5) refundacja premii gwarancyjnych,
6) pilotażowy program wsparcia gmin w budowie lokali socjalnych w latach 2004-2005 (zakończenie pilotażu w ramach środków budżetowych na 2006 rok).

W ramach rozwiązań planowanych na pierwszym miejscu Referent wymieniłtakie inicjatywy jak:
1) program dopłat do oprocentowania kredytów hipotecznych na zakup własnego mieszkania (projekt ustawy o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu własnego mieszkania skierowany do Sejmu RP - druk nr 393) oraz
2) systemowy program wsparcia gmin w budowie lokali socjalnych (zgodnie z projektem ustaw, który znalazł się w planie prac Rady Ministrów w br.)
3) wsparcie budownictwa na wynajem, w szczególności przez:

Inicjatywy legislacyjne
Omawiając rządowe inicjatywy legislacyjne Referent przestawił m.in. projekt ustawy o rachunkach deweloperskich oraz program wsparcia remontów budynków mieszkalnych.

Dzięki definicji budownictwa społecznego utrzymana ma być obniżona stawka VAT na sprzedaż i usługi budowy i szeroko rozumiane usługi remontu substancji mieszkaniowej po 2007 roku. Odpowiedni projekt znajduje się w uzgodnieniach międzyresortowych.
Zreferowany też został projekt ustawy o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu własnego mieszkania. Elementami tego wsparcia są mieszkaniowe kredyty hipoteczne udzielane przez banki (na zakup mieszkania lub budowę domu) oraz dopłaty do oprocentowania kredytu udzielane przez 8 lat. Dopłata ma sięgać 50% kwoty odsetek, naliczonych od kwoty kredytu finansującej do 50m2 pow. użytkowej mieszkania. Beneficjentami programu będą małżeństwa lub osoby samotnie wychowujące dzieci.
Program budownictwa mieszkań dla osób wymagającej pomocy socjalnej przedstawiony został w referacie z uwzględnieniem pilotażowego program wsparcia gmin oraz projektu ustawy przewidzianej w pracach Rady Ministrów w b. r. Założenia programu pilotażowego przewidują wsparcie dla gmin z Funduszu Dopłat (BGK) na przedsięwzięcia, w wyniku których powstają lokale socjalne, noclegownie i domy dla bezdomnych, w wyniku budowy nowych budynków lub adaptacji, przebudowy i remoncie budynków istniejących. Wypłaty i rozliczenia środków dokonuje Bank Gospodarstwa Krajowego na podstawie umowy z gminą. Maksymalna wysokość pomocy ma obejmować 35% kosztów przedsięwzięcia. Referując efekty programu pilotażowego, podano dane, iż około 40% wniosków (142 z 362 wniosków uczestniczących w postępowaniu kwalifikacyjnym) uzyskało rekomendację (w granicach 50 mln zł. Dotacji z Funduszu dopłat), co pozwoliło na zbudowanie w 2005 r. 3 200 lokali socjalnych i 468 miejsc w noclegowniach. Plan na rok 2006 zakłada zbudowanie 1 769 lokali socjalnych.
Gdy chodzi o strukturę tych inwestycji i wniosków rekomendowanych do finansowania, to w przypadku lokali socjalnych 47% to remont lub adaptacja. Natomiast w przypadku miejsc w noclegowniach i domach dla bezdomnych wskaźnik ten sięgnął aż 94%.
Referent przedstawił też projekt ustawy o finansowym wsparciu budownictwa dla najuboższych, którym mają się zajmować gminy, organizacje społeczne (pożytku publicznego), kościoły oraz związki wyznaniowe (jeśli będą tworzyć placówki dla bezdomnych i mieszkania chronione. Wspieranie obejmuje takie działania, jak:

Wsparcie ma dotyczyć zasobu lokali socjalnych, mieszkań chronionych, domów dla bezdomnych oraz noclegowni. Formą wsparcia będzie częściowa refundacja kosztów oraz zaliczka na poczet kosztów.

Krajowy Fundusz Mieszkaniowy

Krajowy Fundusz Mieszkaniowy i jego efekty to kolejny temat prezentacji przedstawiciela Ministerstwa Budownictwa. W jego ramach w latach 1996 - 2005 r. udzielono 1410 kredytów kwotę 5 241,5 mln. Wybudowano 61,6 tys. Mieszkań. Powstało 382 towarzystw budownictwa społecznego (głównie z udziałem samorządów gminnych). Głównym źródłem tego finansowania jest budżet państwa (innymi źródłami finansowania są pożyczki międzynarodowych instytucji finansowych, spłaty udzielonych kredytów oraz lokowanie wolnych środków Funduszu) W latach 1996-2005 dofinansowanie wynosiło 3 137,4 mln zł, natomiast w budżecie na 2006 rok na ten cel przewidziano zaledwie 353 mln zł. Ta ostatnia informacja wzbudziła duże zaniepokojenie uczestników Konferencji, zwłaszcza reprezentujących TBS, którzy podkreślali konieczność zachowania tej formy budownictwa. Zgłoszono szereg uwag do koncepcji zrezygnowania z partycypacji najemców oraz postulat umożliwienia najemcom mieszkań w TBS nabycia ich własności.

Pożyczki z Europejskiego Banku Inwestycyjnego

Pożyczki te służą finansowaniu projektów mieszkaniowych nakierowanych na renowację zniszczonej substancji mieszkaniowej oraz odnowę urbanistyczną zniszczonych dzielnic miejskich.

Z tego źródła pochodzą dwie pożyczki w kwocie 10 mln Euro i 200 mln Euro. Do tej pory wykorzystano w całości pierwszą pożyczkę oraz ok. 76 mln Euro z drugiej.
Do finansowania zaakceptowano 129 przedsięwzięć, z których do końca 2005 roku ukończono i rozliczono 111.
Przedstawiając kierunki rozważanych zmian w funkcjonowaniu programu Krajowego Funduszu Mieszkaniowego referent zaakcentował, że będzie kontynuowana działalność inwestorów tylko w oparciu o porozumienia z gminami. Zmierza się też do likwidacji partycypacji własnej najemców z utrzymaniem tylko partycypacje gmin. Nastąpi też zaostrzenie kryteriów dochodowych i obniżenie stawki maksymalnego czynszu.
Ważną informacją jest zakładane uproszczenie procedur uzyskiwania kredytu.

Prawo mieszkaniowe

Ważną dziedziną w której potrzebne są zarówno opinie ekspertów, jak i konsultacje społeczne jest system prawa mieszkaniowego. Dr Horst Riese i dr Krystyna Krzekotowska - wiceprezes Stowarzyszenia Obywatelskich Inicjatyw i Kierownik Podyplomowego Studium Zarządzania i Pośrednictwa w Obrocie Nieruchomościami w WSHiP przedstawili doświadczenia niemieckie z wykorzystywaniem funduszy europejskich, jak również z reformą prawa i dostosowaniem spółdzielni do standardów europejskich.

Z kolei dr Irena Kleniewska Radna rady m. st. Warszawy i wykładowca WSHiP im. Łazarskiego oraz Jerzy Krzekotowski, radca prawny i Prezydent Polskiego Stowarzyszenia Mieszkalnictwa przedstawili projektowane zmiany w polskim prawie mieszkaniowym, w tym zmiany wprawie spółdzielczym, w ustawie o ochronie praw lokatorów (wyeliminowanie dowolnych podwyżek czynszów) oraz w ustawie o własności lokali.
Zagadnienie polskiego ustawodawstwa mieszkaniowego na tle porównawczym ze standardami europejskimi nabiera szczególnej wagi i aktualności w związku z trwającymi pracami nad kolejnymi - ostatnio bardzo częstymi - zmianami w prawie mieszkaniowym, a niedoskonałości prawa są przedmiotem coraz ostrzejszej krytyki i niezadowolenia obywateli. Zaproszono zatem na konferencję uczestniczących w tych pracach posłów - członków Sejmowej Komisji Budownictwa.

Radni Rady m. st. Warszawy dr Irena Kleniewska i dr Witold Kalinowski a także uczestnicy dyskusji panelowej dr Edward Kozłowski, Hanna Gruell i dr Krystyna Krzekotowska wiele miejsca poświęcili nowym inicjatywom gmin (a raczej niedostatku tych inicjatyw) dotyczącym możliwości zaspakajania potrzeb mieszkaniowych niezamożnych mieszkańców poprzez zawieranie przez gminy umów z właścicielami mieszkań i podnajmowanie ich przez gminę na rzecz mieszkańców.

Rozwiązania takie znane innym państwom UE i dobrze sprawdzające się zwłaszcza w Niemczech łagodzą także ciężar zagadnienia związanego z wykonywaniem wyroków eksmisyjnych. Zamiast dostarczania lokalu socjalnego gmina podpisuje stosowną umowę z właścicielem mieszkania, pokrywa zaległy i bieżący czynsz w zamian za pozostawienie eksmitowanego w danym lokalu, jako osoby podnajmującego lokal od gminy.

Goście zagraniczni - naukowcy i praktycy uświadomili, że problemy, które stoją przed nowymi krajami Unii Europejskiej, stare kraje już dawno rozwiązały. Ich doświadczenia mogą zatem być pomocne i służyć także uniknięciu błędów, które zdarzały się w praktyce starych państw członkowskich.

W debacie uczestniczyli przedstawiciele nauki z wielu uczelni wyższych oraz praktycy z wszystkich zainteresowanych środowisk, w tym gmin, towarzystw budownictwa społecznego, developerów, wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych. Licznie uczestniczący w tej, jak i wielu innych Konferencjach Stowarzyszenia Obywatelskich Inicjatyw (pod naukowym patronatem WSHiP) studenci i młodzi absolwenci mieli okazję uczestniczyć w debatach z udziałem naukowców i praktyków. To dobry przykład wiązania teorii z praktyką, aby dorobek prac naukowych mógł być wdrażany do praktyki i by nauka była pomocna przy rozwiązywaniu trudnych problemów społecznych. Szczególnie ważne są prowadzone badania prawnoporównacze w tej dziedzinie oraz stwarzanie płaszczyzny wymiany doświadczeń w ramach współpracy międzynarodowej
Dyskusja była bardzo owocna a ujawnione różnice zdań (np. odnośnie celowości lub zbędności istnienia własnościowego prawa do lokalu) zasadniczo wzbogaciły argumentację, która może być wykorzystana w pracach legislacyjnych. Wyrażono obawy, odnośnie tego czy proponowane zmiany nie naruszą praw nabytych członków oraz fundamentalnej zasady równego traktowania członków. Jedni bowiem będą mogli mieć własnościowe lub lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu, innym natomiast miałoby być zakazane uzyskanie i korzystanie z wspomnianych uprawnień, choć są one sprawdzone, jako dobrze chroniącego prawa członków.
Dr Horst Riese, Prezes Stowarzyszenia Wspierania Spółdzielczości i Wiceprezes Niemiecko-Polskiego Stowarzyszenia Mieszkalnictwa, Rozwoju Miast i Ekologii, wyraził zdziwienie, że spółdzielczość w Polsce tak długo boryka się z kontrowersjami i płynnością przepisów prawa (powodującymi konieczność częstego zmieniania statutów), co utrudnia skoncentrowanie się na rozwijaniu budownictwa i modernizacji mieszkań. Z podobnymi problemami zderzyły się także spółdzielnie w b. NRD, ale szybko się z nimi uporano, zmieniając tylko raz ich statuty, a następnie skupiając uwagę na modernizacji substancji mieszkaniowej. Dzięki temu spółdzielnie te dokonały gruntownej modernizacji swoich zasobów mieszkaniowych i niczym nie różnią się od spółdzielni w Zachodniej części Niemiec.

Informując następnie o zasadach funkcjonowania spółdzielczości w Niemczech i innych państwach UE Referent nawiązał do swoich doświadczeń zdobytych przy zarządzaniu dużą spółdzielnią mieszkaniową w Berlinie. Mówił o zasadach współpracy gmin i spółdzielni koniecznej dla procesów rewitalizacji miast i osiedli mieszkaniowych, wyrażając gotowość pomocy konsultacyjnej potrzebnej dla sprostania zwłaszcza nowym wyzwaniom związanym z wykorzystaniem funduszy na mieszkalnictwo.
Zaprosił do wymiany doświadczeń także w trybie roboczym w Warszawie i Berlinie.

Dr Irena Kleniewska wskazała na konieczność koncentrowania się na rzeczywistych barierach rozwoju mieszkalnictwa, do których zaliczyć trzeba planowanie przestrzenne i związane z tym długotrwałe procedury związane z wkraczaniem w prawa właścicielskie. Bardzo wnikliwie zestawiła obydwie formy zarządzania nieruchomościami (w formie spółdzielni lub wspólnoty mieszkaniowej, wskazując zarówno na plusy, jak i na minusy każdej z tych form.

Z kolei dr Krystyna Krzekotowska Kierownik Podyplomowego Studium Zarządzania i Pośrednictwa w Obrocie Nieruchomościami poinformowała o tworzonej aktualnie pod kierunkiem Prof. Jerzego Kisielnickiego Dyrektora Centrum Kształcenia Podyplomowego w WSHiP im. R. Łazarskiego i Pani Rektor prof. dr hab. Teresy Gardockiej - niemiecko-polskiej letniej szkoły zarządzania nieruchomościami (przygotowującej do uzyskania specjalizacji II stopnia).

Konferencja stanowiła ostatni akcent cyklu polsko-niemieckich konferencji naukowych, (z których dwie obradowały w sali Senatu RP) odbywających się z inicjatywy Stowarzyszenia Obywatelskich Inicjatyw, przy współpracy z Polsko-Niemieckim Stowarzyszenia Prawników, Centrum Edukacyjnym "Jurysta", Niemiecko-Polskim Stowarzyszeniem Integracji Europejskiej, Niemiecko-Polskim Stowarzyszeniem Mieszkalnictwa, Rozwoju Miast i Ekologii i wielu innych naukowych i kulturalnych niemiecko-polskich Stowarzyszeń i Fundacji z okazji Polsko-Niemieckiego Roku 2005/2006.

Udział naukowców i praktyków z Polski i z Niemiec oraz uczelni wyższych i organizacji pozarządowych we wspomnianych Konferencjach (odbywających się pod patronatem naukowym m.in. Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. R. Łazarskiego, dzięki osobistemu wsparciu ze strony Pani Rektor Prof. Teresy Gardockiej) stanowił wkład środowiska naukowego nie tylko w integrację europejską, ale - jako element obchodów Polsko-Niemieckiego Roku 2005/2006 - także wkład w umacnianie naszych dobrosąsiedzkich stosunków i współpracy.

Nie sposób nie zauważyć, że tak mocno akcentowana z okazji wizyty Benedykta XVI w Polsce symbolika historycznego następstwa papieża Polaka i Niemca i sam przebieg tej wizyty, to najważniejszy akcent pojednania.

Teraz inicjatywy polsko-niemieckie, w tym inicjatywa wychodząca od naszych kolegów i przyjaciół niemieckich, utworzenia na potrzeb nowych państw członkowskich Europejskiej Akademii Prawa w Warszawie im. Jana Pawła II (wzorowanej na Europejskiej Akademii Prawa w Trier) będą jeszcze bardziej potrzebne i owocne.